ครั้งหนึ่ง อังเดร ทาร์คอฟสกี ตำนานผู้กำกับชาวรัสเซีย เคยกล่าวถึงความแตกต่างระหว่างภาพยนตร์และศิลปะแขนงอื่น ๆ ไว้อย่างน่าคิดว่า “ขณะที่ศิลปะแขนงอื่น ๆ ตั้งอยู่บนข้อจำกัดของเวลา สิ่งที่ภาพยนตร์ทำคือการสงวนรักษาไว้ซึ่งเวลา” และเมื่อพินิจพิเคราะห์ดูแล้ว Anatomy of Time หรือ เวลา ของจักรวาล นิลธำรงค์ ก็ดูจะเป็นภาพยนตร์ที่บ่งชี้ให้เห็นถึงสถานะดังกล่าวของภาพยนตร์ในฐานะศิลปะได้อย่างกระจ่างชัด ไม่เพียงเพราะมันว่าด้วยเรื่องราวของชายหญิงผู้ซึ่งพ่ายแพ้อย่างราบคาบต่อกาลเวลา แต่อาจหาญถึงขั้นมุ่งหมายที่จะฉายชัดให้เห็นถึงรูปพรรณสัณฐานของ “เวลา” ผ่านเรื่องราวของความสุขสมและระทมทุกข์ และโดยไม่สลักสำคัญว่าผลลัพธ์ที่เกิดขึ้นจะสำเร็จลุล่วงหรือแม่นยำเพียงใด ภาพของเวลาที่หนังฉายให้เห็นก็นับได้ว่าหมดจดงดงาม ด้วยว่ามันทั้งบิดเบี้ยว เว้าแหว่ง บางครั้งเต่งตึง บางครั้งเหี่ยวชรา ดูผิวเผินแล้วน่ายำเกรง ทว่าหลายครั้งก็อ่อนโยนอย่างเป็นมิตร
ยิ่งไปกว่านั้นเวลาใน Anatomy of Time หาได้เดินทางเป็นเส้นตรง มันคดเคี้ยว และกระโดดข้ามไปมาอยู่บนกระแสความทรงจำของ ป้าแหม่ม (เทวีรัตน์ ลีลานุช) หญิงชราที่ต้องดูแลสามีอดีตนายทหารยศใหญ่ (โสระบดี ช้างศิริ) ที่ครั้งหนึ่งเคยเรืองอำนาจ ทว่าปัจจุบันนอนแน่นิ่งกลายเป็นผู้ป่วยติดเตียงอยู่ในบ้านคับแคบ ขณะที่อดีตของป้าแหม่มถูกฉายสลับขึ้นมาเป็นครั้งคราว เผยให้เห็นภาพชีวิตเมื่อครั้งยังสาวของป้าแหม่ม (ประภามณฑล เอี่ยมจันทร์) ที่เข้าไปพัวพันกับรักสามเส้าระหว่างเสธ.รูปหล่อ (วัลลภ รุ่งกำจัด) และหนุ่มชาวบ้านผู้ซึ่งอาจเกี่ยวโยงกับขบวนการคอมมิวนิสต์ที่กำลังแผ่ขยายอำนาจไม่ทางใดก็ทางหนึ่ง ทว่าแทนที่จะยึดเกี่ยวอยู่กับเล่าเรื่องราวความสัมพันธ์ของหนุ่มสาวทั้งสาม หนังมุ่งฉายภาพให้เห็นความแตกต่างระหว่างชีวิตทั้งสองช่วงเวลาของแหม่มและเสธ. ชี้ชัดให้เห็นถึงร่องรอยความเสื่อมสลายอันเป็นผลพวงจากเวลา เมื่อไปป์ยาเส้นถูกแทนที่ด้วยหน้ากากออกซิเจน พื้นที่กว้างใหญ่ของป่าเขียวขจีที่ครั้งหนึ่งเคยห้อมล้อมคู่รักหนุ่มสาว กลายเป็นเพียงห้องอับคับแคบ เพื่อนฝูงและผู้ใต้บังคับบัญชาที่เคยเคารพนับถือ แปรเปลี่ยนกลายเป็นศัตรูคู่ตรงข้ามทางการเมือง อย่างตอนที่เสธ.วัยชราถูกชาวบ้านตะโกนให้ร้ายในช่วงหนึ่งว่า “ไอ้ขี้ข้าเผด็จการ!”
ว่าไปแล้ว สองสภาวะเหตุการณ์ที่หนังฉายให้เห็น ถึงแม้จะเสริมเติมเต็มซึ่งกันและกันได้อย่างเป็นเรื่องเป็นราว แต่ทั้งสองเหตุการณ์ในสองช่วงเวลานั้นสามารถดำรงอยู่ได้โดยอิสระซึ่งกันและกัน และช่องว่างตรงกลางที่หนังปล่อยให้คนดูได้เติมความน่าจะเป็นกันเอาเอง ว่าเพราะเหตุผลกลใดกันแน่ที่ทำให้ชีวิตซึ่งครั้งหนึ่งเคยรุ่งโรจน์ของเสธ.และแหม่ม กลับพลิกผันไปอย่างไม่คาดคิด ก็ดูจะเสนอเป็นนัยว่ามันอาจไม่ใช่ความยุติธรรมที่ไล่ตามพวกเขาจะทัน (หากในประเทศนี้ยังมีความยุติธรรมอยู่จริง) แต่เป็นเงื้อมมือของเวลาต่างหากที่ไม่ว่าอย่างไรพวกเขาก็ไม่อาจหนีพ้น อาจเพราะเวลาใน Anatomy of Time นั้นถูกซ้อนทับด้วยแนวคิดความเชื่อทางศาสนา อย่างการเกิด แก่ เจ็บ ตาย ที่หนังฉายผ่านภาพวัฏจักรชีวิตของเจ้ากำไล สุนัขของป้าแหม่ม (รวมถึงเรื่องราวของแหม่มในตอนท้ายก็อาจตีความได้ถึงสภาวะของการปลดเปลื้องหรือเกิดใหม่) หรืออย่างช่วงหนึ่งคุณพ่อของแหม่มกล่าวขึ้นมาว่า “การกระทำของเรา เป็นผู้ลิขิตชีวิต”
พูดอีกอย่าง ชีวิตในปั้นปลายของเสธ.ก็ไม่ต่างจากการถูกจองจำ ทั้งในเนื้อหนังที่เหี่ยวเฉาและทรุดโทรม หรือแม้แต่ห้องนอนสี่เหลี่ยมที่เขาอาศัยอยู่ก็ประพฤติตัวไม่ต่างกับห้องขัง และไม่ใช่เพียงในระนาบของสถานที่เท่านั้น เสธ.ยังติดหล่มอยู่ในวังวนของเวลา ช่วงหนึ่ง หนังฉายภาพที่เขา(ในช่วงที่ยังมีเรี่ยวแรง)ลุกเดินออกไปนอกบ้าน ทว่าโลกปัจจุบันที่เขาอาศัยอยู่กลับไม่ใช่โลกใบเดิมที่เขาเคยรู้จักอีกแล้ว นี่คือโลกที่ไม่ยอมรับการมีตัวตนของเขาอีกต่อไป ต่างกับแหม่ม ที่ถึงแม้สังคมจะรับรู้ว่าเธอเป็นใครแต่ก็โอบรับเธออย่างมีเยื่อใย อาจเพราะเธอเองก็ไม่ต่างกับเหยื่อผู้เคราะห์ร้ายที่ติดหล่มอยู่ในความสัมพันธ์ที่บอกไม่ได้เหมือนกันว่าเธอเองมีสิทธิ์ที่จะแข็งข้อขัดขืนเพียงใด ด้วยหนังเองก็ดูจะมองเธอในฐานะตัวละครที่น้อมรับชะตาชีวิตอย่างโอนอ่อนผ่อนตาม “ไอ้ที่ว่าใครทำอะไรไว้ ก็ควรจะได้สิ่งนั้น มันจริงใช่ไหมคะ” แหม่มเอ่ยถามคุณพ่อของเธอ ทว่าคงมีแต่เพียงเวลาเท่านั้น ที่รู้คำตอบ
Grade: B+
Directed by Jakrawal Nilthamrong
Written by Jakrawal Nilthamrong
Produced by Anouk Sluizer, Mai Meksawan, Yohann Cornu, Chatchai Chaiyon, Panuksmi Hardjowirogo
Cinematography by Phuttiphong Aroonpheng
Edited by Katharina Wartena, Lee Chatametikool
Blog 